top of page

Boekverslag:
arnold grunberg (2019) - vriend en vijand

Gelezen, april 2023

 

  1. Audre Lorde, "The master's tools will never dismantle the master's house". Herdruk in Penguin Modern (2018) van essays geschreven in de jaren '70 en '80. Audre Lorde (1934-1992) beschreef zichzelf als: "zwart, lesbisch, moeder, krijger, dichter". Bundeltje van 5 essays, waarvan de felheid, boosheid, maar ook scherpe intelligentie afspatten. Titels: "Poetry is not a luxury"; "Uses of the erotic"; "The master's tools will never dismantle the master's house"; "Uses of anger: women responding to racism"; "Learning from the 1960s". De titel van het geheel is dus de titel van het derde essay. En is een kritiek van zwarte vrouwen op blanke feministen. Racisme wordt - wat mij betreft  overtuigend - opgevoerd als het grotere onheil. Die blanke vrouwen zoeken in hun strijd steun van zwarte vrouwen, en in de manier waarop dit gebeurt blijkt hun eigen toch racistisch denken. Dit bundeltje is een kleine aanvulling op het boek en de lezing van Gijs van Oenen over interculturele veldslagen. Vanuit deze zwarte vrouw bekeken: hoe herken je en reageer je op wat jou in chronische discriminatie overkomt. Haar intellectuele en emotionele ontwikkeling. Helpt ons ook dingen beter te snappen.
     

  2. Stefan Zweig, "Montaigne", 2017, Frankfurt am M., Fischer Verlag. De "Essais" van Michel de Montaigne waren in de 16de eeuw een belangrijke stap vooruit in de europese literaire en intellectuele geschiedenis. Het lezen van dit werk is ook vaak in iemands individuele literaire ontwikkelingsreis een belangrijke en indrukwekkende gebeurtenis. De vooroorlogse oostenrijkse auteur, lid van de beroemde Wiener Kreis, beschrijft zijn ervaring met en verwerking van "Montaigne". Goed en leerzaam boek, wellicht een beetje kletserig.
     

  3. Yoko Tawada, "Talisman", 2018, Tuebingen, Claudia Gehrke Verlag. Japanse schrijfster (1960), op haar 18de naar Duitsland komen studeren en daar verder gebleven. Schrift in het duits. Beschrijft in de vorm van korte verhalen allerlei zaken die haar in Duitsland opvallen. Geen reisverhalen, ze woont er al ruim 40 jaar. Eerder dingen die ze na 40 jaar nog steeds "anders" vindt en vooral aanvoelt. Zo'n gevoel dat je bekruipt als je vertaalde boeken van Murakami leest. Er is/blijft een soort vreemdheid. Dat kan in het relationele zitten, maar bijv. ook in het visuele. In de jaren '70/ '80 waren de films van Kurosawa populair. Bijv. de 7 samoerais. Gaan ze met een groepje van 5 man (militair hulppersoneel) hardlopend de vijand aanvallen, half bevreesd half dapper. Daarbij lopen ze, halfgebogen, met hele kleine stapjes, toch ook weer snel vooruitkomend. Ziet er raar uit. Nooit eerder gezien voor ik die films zag. Zag ik plots "life", in het echt, in Tokio gedaan worden, 2 weken geleden. Ik was verbluft. Meermaals, door 2 of 3 groepjes vrouwen, in het kader van wat ze aan het doen waren. Weer zo raar lopen. Geeft gevoel van: heel erg ander land, vreemd en ver.
     

  4. Anna Haag, "Denken is heute ueberhaupt nicht mehr Mode. Tagebuch 1940-1945". E-book, 2021. De te Stuttgart wonende 50-jarige journaliste houdt een kritisch oorlogsdagboek bij, waarin ze precies observeert wat er om haar heen gebeurt en wat ze daarvan denkt. Ze heeft meerdere kinderen, 2 in Duitsland, 1 in Engeland en 1 neef in Canada. Zorgen over en weer, uiteraard. Voor iemand die denkt: was er dan niemand in die tijd in Duitsland die gewoon zijn hersens en gezond verstand bewaart, niet meegaat met allerlei nazi-dweperijen, nuchter blijft kijken en denken? Anna Haag is zo iemand die normaal blijft. En observeert plus beschrijft. En verschrikkelijk moet oppassen dat haar niet-meegaan en nuchterheid haar en kinderen niet in groot gevaar brengt. Fanatiek meedoen met de meute wordt immers verwacht. Dat sfeertje doet me erg denken aan Roemenie in de jaren '80 (voor De Wende). Niemand was voor Ceaucescu, iedereen had veel commentaar, tamelijk openlijk. Maar tegelijkertijd was dat ook best link. Zelf meegemaakt. Ik trouwde in augustus 1982 in Boekarest. Groot feest, veel gasten, beste restaurant van de stad. Was gezellig, enz. Tot iemand opmerkte dat een door iemand meegebrachte gast een officier van de Securitate was (geheime dienst). Plots veranderde de sfeer, stelden mensen zich ook fysiek elders op.
     

  5. Arnon Grunberg, "Vriend & vijand; decadentie, ondergang en verlossing". 2019, Uitgeverij Prometheus, Reeks: Nieuw Licht. De redacteur van deze serie, de "jonge" filosoof Coen Simons (generatie Rutger Bregman), benadert bekende schrijvers met het verzoek een essay over een actueel thema te schrijven, waarbij uiteraard nagedacht wordt over wie over welk onderwerp goed zou kunnen schrijven. In 1932 schreef de duitse rechtsfilosoof Carl Schmitt "Der Begriff des Politischen". Wat IS politiek, waar gaat het in politiek echt om? Schmitt werd niet veel later 1 van de grote verdedigers van het antisemitisme en de Endloesung. En van alles wat de Nazi's met Duitsland gedaan hebben. Hij zat verschrikkelijk fout, veel erger dan bijv, Heidegger. Toch wordt hij de laatste 20 jaar (lang na zijn dood) weer veel gelezen, met name ook door de linksen. Dat komt door zijn centrale stellingname dat (lands)politiek in de kern draait om vijandschap. Politiek bestaat volgens hem niet zonder vijandschap. We hebben politiek gezien vijanden nodig om te kunnen bestaan. Dit is altijd in brede kring een shockerende stelling gevonden. En nu is dus aan Arnon Grunberg gevraagd een essay te schrijven over deze stelling van Schmitt. Slimme keuze: Grunberg de vlees geworden joods-nederlandse schrijver wiens hele oeuvre als tweede-generatie na de holocaust schrijver draait om begrijpen en verder gaan. Ik heb Grunbergs essay inmiddels 3 x gelezen (help!). Ik snap het van blz tot blz, en van 10 blz tot 10 blz. Maar niet in zijn geheel, ik overzie het (nog) niet, heb de argumentatielijn nog niet helder verinnerlijkt. Grunberg haalt er van alles en veel bij. O.a. de Grootinquisiteur van Sevilla, uit de gebroeders Karamazov van Dostojevski, die de teruggekeerde Jezus verwijt het leven ethisch veel te ingewikkeld gemaakt te hebben.
    Na er eerst heel erg en breed tegen aan gestopt te hebben accepteert Grunberg uiteindelijk - quite shocking! - de stelling van Schmitt, en geeft er vervolgens zo'n draai aan dat we als mensheid verder kunnen zonder de holocaust dan maar op de koop toe te nemen. Hoe de f... doet ie het! Ik voel me iemand die door een goochelaar belazerd wordt - balletje balletje!
     

  6. Maxim Februari, "Doe zelf normaal". 2023, Uitgeverij Prometheus. Boek won recent de Heldringprijs voor essayistiek. De auteur is jurist, filosoof en schrijver. Hem gaat onze democratie ter harte nu hij ziet dat deze steeds meer invloed verliest onder het geweld van social media, big data, AI en tegen de bedreigende achtergrond van pandemie en milieucrises. Moeten we het beleid maar laten bepalen door social media bedrijven en AI-protocollen, nu het de gekozen politiek steeds minder lukt chocola te maken van wat we zouden moeten doen en daarvoor ook nog eens draagvlak te winnen? NEEN, vindt Februari (en ook ik). De democratie is onze vrijheid, is dat we zelf bepalen wat we doen ipv geleefd en gestuurd te worden door systemen. Februari analyseert het complex problemen uitermate scherpzinnig en schrijft glashelder. Een genot om te lezen. En heel leerzaam. Want vergeet niet, dit thema is uiterst complex.

​

bottom of page