Terugblik op de Wetenschappelijke activiteiten van en/of voor de Nederlandse Orde van Vrijmetselaren

In 2000 is in Leiden een Bijzondere Leerstoel Vrijmetselarij opgericht met dr. Anton van de Sande als eerste hoogleraar. Na zijn pensionering in 2007 is dr. Malcolm Davies als zijn opvolger benoemd. Hij heeft zijn ambt in 2008 aanvaard. Al snel is hij ernstig ziek geworden en helaas in 2009 overleden.

​

Een Leidse leerstoel wordt begeleid door een curatorium en dat geldt ook voor de Leerstoel Vrijmetselarij. Op de zetel die toegewezen werd aan de Orde werd de toenmalige Grootceremoniemeester benoemd. Aan hem was de taak om de sollicitatieprocedure voor een nieuwe hoogleraar op te starten. De toen heersende financiële crisis bleek echter spelbreker want had de Leidse universiteit in zwaar weer gebracht. Dit zette het voortbestaan van de leerstoel op het spel omdat nieuwe financiële eisen een te groot struikelblok waren. In 2010 werd door het Hoofdbestuur besloten dat, in afwachting van hoe de problematiek rondom de Leerstoel Vrijmetselarij zich zou ontwikkelen, de openbare activiteiten van de Leerstoel wel gecontinueerd dienden te worden. Daarmee kon het HB-lid in het curatorium aan de slag.

Eén van de speerpunten van de Leerstoel was de jaarlijkse collegecyclus over de geschiedenis van de vrijmetselarij, een qua inhoud wisselend program van 12 x 2 uur college. Dat het pas voor het eerst in 2012 is gelukt omdat te verwezenlijken had vooral van doen met een tekort aan collegezalen. En dat is de reden geweest waarom in 2011, met instemming van het Hoofdbestuur, de Rotterdamse Voorjaarscolleges zijn opgestart.

In 2012, 2013 en 2014 zijn in Leiden de colleges ieder jaar georganiseerd. Zij trokken niet alleen studenten maar ook veel belangstellende buitenstaanders en vrijmetselaren. In 2015 is de Leidse Leerstoel officieel opgeheven en zijn de colleges opgeheven. 

Colleges Leiden 2012, 2013, 2014

In de studiegids van de Leidse Universiteit worden de colleges steeds aangeduid met “Geschiedenis Vrijmetselarij”. Dat lijkt eentonige routine uit te stralen maar verborg inhoudelijk een zeer ruime variatie. Hieronder de accenten in de collegereeksen van de drie jaar VVV colleges over vrijmetselarij. 

In het Najaar van 2012 is de nadruk in de collegereeks, naast haar geschiedenis, het doel, de filosofie en de plaats van de vrijmetselarij in de maatschappij.

In het Voorjaar van 2013 is gefocust op de betekenis van geestelijke beginselen, op symbolen en symboliek, op de rituelen, de invloed van esoterie en de filosofische stromingen die de vrijmetselarij beïnvloed hebben.

In het Najaar van 2014 ging de aandacht uit naar de geschiedenis van de Nederlandse Vrijmetselarij en haar Orde, haar maatschappelijke visie en de publieke waardering. Daarnaast was er aandacht op de rol en betekenis van mythen, symbolen, tekens en gebaren in rituelen en handelingen, het belang van spirituele oriëntatiepunten en de zoektocht naar jezelf en “de Ander”. De verschillende vormen van vrijmetselarij en de betekenis van secularisatie vóór de vrijmetselarij hebben de Leidse colleges voorgoed afgesloten.

Aan deze drie jaar colleges hebben de volgende docenten een bijdrage geleverd:

Prof. dr. Ab de Jong, prof. dr. Anton van de Sande, prof. Gabriel van den Brink, dr. Max de Haan, drs Frans Krap, drs. Dick Kruijssen, drs. Jurn Kerkkamp, dr. Ton de Kok, mr. dr. Willem Sinninghe Damsté, drs. Anky Fokker, drs. Erik van Praag

​

2011   

Collegereeks 1: ‘Over de “Oude Plichten”: religie, esoterie, ritualen, symboliek, deugd- en

  plichtethiek als discussiepunten

            Dr. Max de Haan, drs. Jurgen Kerkkamp, dr. Rien Heijdanus, drs. Frans Krap

Openbare lezing Universiteit van Leiden: ‘Prins Frederik’, Grootmeester van 1816-1881

            Prof. dr. Anton van de Sande

​

2012   

Collegereeks 2: ‘Belangrijke politieke en levensbeschouwelijke ontwikkelingen en de invloed

  daarvan op de vrijmetselarij’.

            Prof. dr. Anton van de Sande, dr. Max de Haan, dr. Guy Liagre, Jacqueline Bekkers,

            drs. Kris Thijs, prof. dr. Jan Goris                                 

Middag-Symposium Vrije Universiteit Brussel: “Met het oog op de toekomst”

                         ‘De Belgische en Nederlandse Vrijmetselarij, wat kunnen we van elkaar leren’? 

Prof. dr. Jeffrey Tyssens, Dr. Max de Haan.

In het panel waren de grootmeesters van de reguliere en liberale, vrouwelijke en gemengde grootloges van België en Nederland vertegenwoordigd. Gespreksleider drs. Dick Kruijssen. 

​

2013   

Collegereeks 3: ‘Eenheid in veelheid’. Over vrijmetselarij en traditie, symboliek, filosofie, kunst

 en vernieuwing.

Drs.  Frans Krap, dr. Max de Haan, drs. Dick Kruijssen, dr. Ton de Kok, drs. Willem Meijer   

Middag-symposium aan de Universiteit voor Humanistiek (Utrecht): ‘De betekenis van ‘The Old Charges’ in de 21e eeuw’: Bijbel en seculariteit, de hedendaagse maçonnieke ethiek en de

betekenis van ‘vrij man van goede naam’.

Prof. dr. Laurens ten Kate, drs. Frans Krap, Paneldiscussie met sprekers en dr. Max de Haan, Grootmeester Willem Meijer, Martin Karemaker, vicevoorzitter Le Droit Humain, mr. Jorin Hagendoorn, Raad van discipline Orde. 

​

2014   

Collegereeks 4: ‘Filosofische, godsdienstige en/of levensbeschouwelijke stromingen en de

invloed op de maçonnieke rituelen’.

1. Max de Haan, drs. Frans Krap, dr. Ton de Kok, mr. dr. Willem Sinninghe Damsté, drs. Dick Kruijssen en drs. Anky Fokma

Middag-symposium Rotterdam: ’De praxis van de Vrijmetselarij’. 

Drs. Eric van Praag, drs. Willem Meijer, dr. Max de Haan, dr. Rien Heijdanus, drs. Frans Krap

2015   

Collegereeks 5: ‘Vrijmetselarij en ethiek’.

Dr. Rien Heijdanus, prof. dr. Charles Susanne, prof. dr. Luc Crevits,  prof. dr. Ronald Commers, dr. Henk Schoonhoven

Dagsymposium: ‘De ethiek van de vrijmetselarij’.

            Drs. Willem Meijer, dagvoorzitter, prof. dr. Rik Pinxten, prof. dr. Frans Jacobs, Hugo de Cnodder, dr. Rien Heydanus

2016

Collegereeks 6: Vrijmetselarij en Toterantie

Drs. Frans Krap, dr. Max de Haan, Prof. dr. Ronald Commers, prof. dr. Boudewijn Bouckaert,

       prof. dr. Roger Burggraeve, prof. mr. dr. Paul Cliteur, drs. J. Asselbergh

Dagsymposium: ‘Tolerantie in de Praktijk’, voorzitter prof. dr, Ronald Commers

Inleiders prof. dr. Frans Jacobs en mr. René Bruin van UNHCR Nederland

Middag: Compareren volgens de disputatio-methode:  

Stellingen: I. ‘Normen en Waarden’ zijn een anachronisme en

                 II. Vluchtelingen moeten terug naar hun land van herkomst.

2017   

Collegereeks 7: Goed en Kwaad

Prof. dr. Berry Spruijt, drs. Frans Krap, prof. dr. Ab de Jong, dr. Marietje Kardaun, prof. dr. Ronald Commers, dr. Jan Keij, Henk van de Linden, schrijver, drs. Jef Asselbergh.

Symposium: Vergelding – Vergeving – Verzoening

Drs. Christoph Busch, prof. dr. Evelien Gans†

2018   

Collegereeks 8: De utopische samenleving, een onbereikbaar doel?

Prof. Wiep van Bunge, prof. dr. Ruut Veenhoven, prof. dr. Job Cohen, prof. dr. Paul Dekker, prof. dr. Paul Schnabel, dr. Erik Bolle, dr. Reno Beekman

Symposium: Vrijmetselarij in een geseculariseerde samenleving

Dr. Erik Bolle, prof. dr. Gabriel van den Brink, prof. dr. Hans-Hermann Höhmann (BRD)

2019   

Geen colleges georganiseerd

2020   

Collegereeks 9: Vrijmetselarij & Zin van het Bestaan

Na 1e college is, wegens covid-epidemie, het programma uitgesteld naar 2021  

2021   

Drs Carolien van Welij, drs Dick Kruijssen, prof. dr. Gabriel J.M. van den Brink, dr. Ton de Kok, prof. dr. Ab de Jong, dr. Rien Heijdanus

Het Werkcollege: Hoe geven we op maçonnieke wijze zin aan het leven? is ivm corona uitgesteld naar febr. 2022

            Prof. dr. Gabriel J.M. van den Brink

​

2022

Collegereeks 6: ‘Autonomie en Vrijmetselarij’’

De twee doelen van de vrijmetselarij staan omschreven als het werken aan persoonlijke vorming en het naar vermogen bijdragen aan een betere wereld. Door het vorm geven aan het eigen morele en spirituele leven zal de vrijmetselaar zich ontwikkelen tot een “beter mens”. Dit ‘ontwikkelingsproces’ wordt zinnebeeldig voorgesteld door symbolen die individualisatie, groei naar “volmaakte” mens en “het architect zijn van het eigen leven” symboliseren. In tegenspraak daarmee kent de vrijmetselarij echter ook regels die de autonomie van haar leden beperken. Is dit met elkaar te rijmen?

Een belangrijk doel van de vrijmetselarij is het vorm geven van ieders eigen morele en spirituele leven, groei tot “beter mens”. Drie symbolen, gesitueerd rondom de deur naar de binnenkamer waar het ontwikkelingsproces zich afspeelt, wijzen de jonge vrijmetselaar de weg naar autonomie, zelfbeschikking en zelfverantwoordelijkheid. In zijn meesterwerk “Een seculiere Tijd” noemt de beroemde katholieke filosoof Charles Taylor deze groei de ontwikkeling naar ‘volheid van het leven’. Hij beschrijft dat uitgebreid en concludeert dat deze ontwikkeling de weg wijst naar een oprechter positiever leven wat daardoor méér de moeite waard zal worden. Naast deze morele, spirituele en emotionele verrijking noemt hij ook ‘verwondering’ wat hij omschrijft als veroorzaakt door iets wat -nog – niet begrepen wordt. Om onbegrijpelijke zaken vorm en structuur te geven is symbolische en metaforische taal een onmisbare traditie wat, zoals we weten, in het bijzonder voor de vrijmetselarij geldt.

Je leven inrichten naar eigen morele en spirituele principes is een nooit eindigend levenswerk. Volledige autonomie is een utopie, ook omdat we ingebed zijn in een sociale en culturele structuur die eisen stelt om een samenleving leefbaar te maken c.q. te houden. En dat geldt ook voor een organisatie als de vrijmetselarij die met haar opgelegde heteronome regels struikelblokken opwerpt in de persoonlijke autonome ontwikkeling. Maar zij die een ware persoonlijke autonomie bezitten zullen zich door regels en voorwaarden nooit laten overrulen. Dat zou immers in tegenspraak zijn met het “Getrouw aan Zichzelf”, gelijk de eerste witte roos die gelegd wordt bij onze afreis naar het Eeuwige Oosten.

Lit. Beate Rössler, Autonomie, een essay over het vervulde leven. 978 90 244 1919 7 & Charles Taylor, Een seculiere tijd, 978 90 477 0157 6

In 2018 is in ’s-Hertogenbosch het Symposium “Transhumanisme, ethische dilemma’s op de weg naar de nieuwe digitale mens en wereld” georganiseerd.  

Prof. dr. Charles Susanne, dr. Ties van de Werff, drs. Jonne Hoek