Abstracts en CV docenten symposium 22 april 2023
Initiatierituelen,
Balans tussen ratio en beleving?
Bij het opvoeren van een ritueel gaat het om de juiste mix van alle ingrediënten. Ik bedoel daarmee dat de juiste attributen op de gewenste plaatsen liggen, de intonaties van de teksten en de handelingen van rituaalleider en secondanten adequaat zijn, de juiste muziek op de juiste momenten afgespeeld wordt en de begeleiding van de neofiet perfect is. Kortom, alleen een perfect opgevoerd ritueel geeft een volmaakt resultaat en een maximale beleving.
In onze tijd heeft het technisch-wetenschappelijk denken de oude gevoels- en belevingswereld van vóór de Verlichting grotendeels verdrongen. Dat is gepaard gegaan met grote veranderingen op zowel religieus, maatschappelijk als wetenschappelijk gebied. Het heeft voor een “onttovering” van de christelijke belevingswereld gezorgd wat belangrijk bijgedragen heeft aan de Europese secularisatie.
De wereldbeschouwing in onze postmoderne samenleving wordt gekenmerkt door twijfel en relativering en het ter discussie stellen van ‘absolute waarheid’. Dat laatste klinkt bekend, immers, naast de wetenschap is het ook de vrijmetselarij die stelt dat een unieke definitieve waarheid onbestaanbaar is:
‘Het enige wat zeker is, is dat niets absoluut zeker is’.
Op dit symposium zullen maatschappelijke ontwikkelingen, achtergronden, sociale consequenties en de maçonnieke visie daarop de revue passeren:
-
Rik Roelfzema zal in het eerste college “De beleveniseconomie” de betekenis en gevolgen van het toevoegen van beleving om handelswaar aantrekkelijker te maken bespreken,
-
Luc Crevits bespreekt de neuropsychologie en biologische processen van beleving in het algemeen, tijdens het opvoeren van rituelen in het bijzonder,
-
Rik Pinxten zal een antropologische visie op de vrijmetselarij geven. Hij zal ingaan op het niet bestaan van een unieke waarheid en de zoektocht naar harmonie en verbinding in een multiculturele samenleving,
-
Ronald Commers spreekt over het belang en de plaats van de rede voor het begrijpend beleven van rituelen. Zien wij de hoofdthema’s van de vrijmetselarij nog wel terug in onze postmoderne samenleving?
-
Maarten Zweers zal stil staan bij zijn overtuiging dat er in de maçonnieke ritus tal van onontgonnen elementen te ontdekken zijn die nieuwe perspectieven kunnen openen naar de toekomst.
Abstracts en CV docenten symposium 22 april 2023
De belevenis economie
Drs. Rik Roelfzema (1954) is cultuurfilosoof. Hij studeerde aan de Universiteit van Nijmegen filosofie, vergelijkende godsdienstwetenschappen, culturele antropologie en maatschappijgeschiedenis. In Buffalo (USA) volgde hij de studie creativiteitstechnieken.
Rik schrijft zeer uiteenlopende artikelen in kranten en tijdschriften o.a. over filosofie, psychologie en ethiek, architectuur en industrieel design, flirten en liefde, popmuziek maar ook over de periode 1940-1945. Hij is een bekende flirtcoach, geeft hierover lezingen, begeleidt mensen in partnerkeuze en maakt voor de televisie reflecties over de verschillen tussen mannen en vrouwen. Hij is vele decennia HBO-docent geweest in Rotterdam en Den Haag waar hij vooral toegepaste filosofie en psychologie doceerde op het gebied van communicatie, techniek, robotica en beleving. Door zijn onderwijservaring ontdekte hij dat studenten vaak de verkeerde opleidingen kozen door niet te luisteren naar de eigen passies.
Abstract
In 1999 publiceren Pine en Gilmore hun wereldberoemde boek “The Experience Economy”. In 2000 verschijnt de Nederlandse vertaling: “De beleveniseconomie”. Hierin leggen zij uit hoe een bedrijf meer geld aan klanten kan verdienen door een belevenis aan product of dienst toe te voegen. In 2008 voegen zij in “Authenticiteit” aan hun theorie een laatste stadium toe: het leerproces als belevenis aan product of dienst. Het laat ons begrijpen waarom op Lowland college wordt gegeven en waarom op universiteiten en hogescholen het nieuwe vak beleveniscommunicatie aan het curriculum wordt toegevoegd. In de psychologie komen emoties in de belangstelling en in de filosofie en theologie ‘extase’. Met ‘extase’ wordt de innerlijke beleving bedoeld, de tegenhanger van de meer naar buiten gerichte ‘ratio’. Op deze ‘grote vlucht inwaarts’ komt echter de laatste jaren steeds meer kritiek.
In dit inleidende college neemt hij u mee op een reis waarin u, bewust of onbewust, van het land van ‘logos’ en ‘ethos’ belandt in het land waar ‘pathos’ de scepter zwaait. Het blijft natuurlijk aan uzelf om te bepalen of u daar gelukkiger van bent geworden.
Literatuur
Thijs Lijster – De grote vlucht inwaarts, ISBN 9789023497493 (2016)
Mario Pernioli – Tegen de communicatie ISBN 9789086842667 (2022)
www.rikroelfzema.nl, “Alles over mijn publicaties”.
Luc Crevits
Rituelen en neuropsychologie
Prof. Dr. Luc Crevits is em. Hoogleraar en ereprofessor van de Universiteit en het Universiteitsziekenhuis van Gent. Zij vakgebied is neurologie, neuropsychiatrie en neurobiologie ihb. de oto-neuro-oftalmologie (neurologie van oor en oogziekten) maar heeft ook moraalwetenschappen en filosofie gestudeerd. Zijn wetenschappelijke artikelen zijn niet beperkt gebleven tot de neuropsychiatrie maar omvatten ook de gedragsbiologie en neurofilosofie. Hij is vrijmetselaar.
Publiekelijk bekend is hij vooral geworden door zijn populair wetenschappelijke neurobiologische verkenningen over menselijk gedrag. Dat is voor de leek nogal ingewikkelde materie, zeker ook omdat hij de ethische en filosofische vragen die opgeroepen worden niet uit de weg gaat. Het is voor hem echter geen probleem om deze ingewikkelde neuro-wetenschappelijke kennis inzichtelijk over brengen. Zijn boek “Mythen, Riten en Symbolen” zal een basis zijn voor zijn college over ‘Rituelen en neuropsychologie’.
Abstract
Het determinisme met zijn materialistische invalshoek en ontkenning van de vrije wil is een belangrijk onderwerp in neuro-filosofische benaderingen. Voor dit college is hij echter vooral gevraagd om de theoretische achtergrond van de neurobiologische en -psychologische processen die onder andere tijdens het opvoeren van rituelen plaats vinden, te bespreken. Dat zal verder reiken dan de basale processen van denken, voelen en uitdrukken waarmee we dagelijks bezig zijn. De beleving die de deelnemers, inclusief de neofiet, tijdens het opvoeren van riten ervaren wordt weliswaar mede uitgelokt door teksten, symbolen, tekens en gebaren maar grotendeels geredigeerd door heel basale biologische processen. De intensiteit van die opgewekte gevoelens wordt echter daarbij mede bepaald door de kwaliteit van de opvoering. Het is dus van belang dat de rituaalopvoering zo perfect mogelijk is. Ook gevoelservaringen als zingeving, geluk en spiritualiteit worden door biologische processen gestuurd. Luc Crevits weet ook dit op een begrijpelijke manier uit te leggen.
Literatuur: (alle onderstaande referenties zijn door Luc Crevits geschreven)
“Mythen, Riten en Symbolen” ISBN 97 890 571 8621 9
“Waar een wil is, is een brein” ISBN 97 890 382 2150 2
"Mijn geest, van vlees en bloed" ISBN 97 890 382 1179 4
Rik Pinxten
Een antropologische weg voor de vrijmetselarij
Prof. Dr. Rik Pinxten is em. hoogleraar en ereprofessor antropologie, vergelijkende religiestudies en cultuurwetenschappen van de Gentse Universiteit. Hij is voorzitter van de Humanistische Vrijzinnige Vereniging van Vlaanderen en het Centrum voor Interculturele Communicatie en Interactie (CICI) van de Gentse universiteit geweest. Ook is hij vrijmetselaar. Zijn antropologische expertise heeft hij opgedaan door intensief veldwerk bij de Navajo-indianen in de VS. Hij stelt dat in onze huidige multiculturele samenlevingen vermenging van culturen zowel onontkoombaar als onomkeerbaar zijn. Interculturalisme, dialoog en interactie met behoud van eigenheid, is voor hem dé oplossing om gemeenschappen te verbinden. Zelfkritische feilbare wetenschappelijke kennis ziet hij als de meest betrouwbare kennis, verbeelding als de eerste stap naar een hypothese die pas geldig wordt als die wetenschappelijk bewezen is. De postmoderne stelling dat alle meningen van gelijke waarde zijn is voor hem een onzinnige bewering.
Abstract
Vrijmetselarij is, naast een vorm en traditie om met zingevingsvragen om te gaan, ook het streven om het ‘goede’ te verwerkelijken. Ieder mens maakt de eigen keuzes emotioneel – intuïtief – ethisch - politiek, de rede ordent en stuurt die keuzes bij. De rede wordt daarvoor gevoed door bewustwording, rituelen en symbolen ondersteunen de vrijmetselaar daarbij. In onze tijd is de vrijmetselarij echter aan heroriëntatie toe waarbij ook het nog steeds heersende imperialistisch gedachtegoed kritisch beschouwd en herbeoordeeld dient te worden.
Mythen, godsdiensten en levensbeschouwingen structureren zowel het gemeenschaps- als het eigen leven dat daardoor zinvoller wordt. Religieuze symbolen en rituelen zijn echter door mensen bedacht en per definitie meerduidig. Dat heeft tot gevolg dat verleggen van symbolische accenten betekenisvolle inhoudelijke veranderingen kunnen geven en nieuwe inzichten opleveren.
Wetenschappers, vrijmetselaars en humanisten stellen, i.t.t. veel godsdiensten, dat er geen unieke definitieve waarheid bestaat. Het enige wat zeker is, is dat niets absoluut zeker is, is de maçonnieke opvatting. En dat betekent dat voor de vrijmetselaar kennis een andere betekenis inhoudt.
De vrijmetselarij wordt de laatste decennia opener terwijl de samenleving polariseert. Door harmonieuze verbinding uit te dragen zou dat mogelijkheden kunnen gaan geven om het oude ideaal van “Centre of Union” te revitaliseren, zij het in een moderne vorm.
Literatuur
Rik Pinxten, Vrijmetselarij, een antropologische weg ISBN 97 890 571 8990 6
Rik Pinxten. De Strepen van de Zebra, naar een strijdbaar vrijzinnig humanisme ISBN 97 890 524 0965 8
250 jaar Inwijdingsrituaal. (Een vergelijking van zes maçonnieke ritualen tussen 1753 en 1974.
P. Ankum, H.J.J. Kerkkamp, V. van der Kraan en J.M. Sepers.
Uitgegeven door Ritus en Tempelbouw en Vrienden van Verzamelingen van de Orde van Vrijmetselaren tgv het 250-jarig bestaan van de Orde (1756-2006)
Ronald Commers
"De rede en het begrijpend beleven van rituelen”
Prof. dr. Ronald Commers (1946) is moraalfilosoof, ethicus en publicist en was verbonden aan de Universiteit van Gent, de Vrije Universiteit van Brussel en het Limburgs Universitair Centrum. Een grote verdienste van hem zijn zijn inspanningen geweest om ethiek binnen de moraalwetenschap een betere wetenschappelijke basis te geven. Belangrijk daarin is het Centrum voor Ethiek en Waarden-onderzoek wat door hem gesticht werd. In België is hij, mede als vrijdenker en vrijmetselaar, door zijn vele publicaties een algemeen bekende persoonlijkheid. Ook in Nederland is hij een graag geziene gast en docent die nog steeds veel voor “De Nieuwe Lantaarn” betekent. In zijn visie, zo stelt hij met een sombere ondertoon, zien veel vrijmetselaars maçonnieke bijeenkomsten helaas slechts als een gezellig samenzijn rondom interessante lezingen met een vrije discussie. Om dat te keren is hij nog steeds zeer actief in de wetenschappelijke en maatschappijgerichte ondersteuning van de vrijmetselarij.
Abstract
In 2016 hield Commers in een Rotterdamse collegecyclus een voordracht over tolerantie. Hij vroeg zich toen af of de tijdgeest van de 20e eeuw haar plaats al gevonden had in de maçonnieke wereld. Diezelfde vraag kan ook nu gesteld worden want beleving zien als ‘alles’ en wetenschap als ‘slechts een mening’ past niet in ons maçonniek denken. Natuurlijk moet de emotionele beleving die ervaren wordt tijdens onze inwijdingen bewaard blijven maar rituelen worden wel zinloos als ze inhoudelijk niet begrepen worden. Ook voor het herstellen van het maatschappelijk belang van de vrijmetselarij is dat een struikelblok. Individuele vrijheid met zelfbepaling, zelfontplooiing en morele zelfverantwoordelijkheid zijn altijd al hoofdthema’s van de vrijmetselarij geweest. In onze postmoderne samenleving zien we, misschien op de morele zelfverantwoordelijkheid deels na, die thema’s terug. In de maatschappij wordt die visie deels gevoed door een ongebreidelde informatie expansie. Het heeft de wereldellende in onze huiskamers gebracht en is bedreigend voor ons redelijk denken. Onderbuikgevoelens krijgen daardoor een grotere kans wat de eigen verantwoordelijkheid in ons zelfbepalend denken onder druk zet en ons gevoel voor tolerantie uitdaagt. Positieve beleving is daardoor wellicht het antidotum geworden waar we, onbewust, naar op zoek zijn. Het roept dan wel de vraag op hoe we tijdens het opvoeren van rituelen de inhoudelijkheid kunnen accentueren zonder de intense beleving ervan aan te tasten.
Literatuur:
‘Tussen de zichtbare en onzichtbare wereld, over VM-filosofie en Mozart’ (1980). (op korte termijn komt er een ge-upgrade nieuwe druk uit)
Overleeft de VM de 21e eeuw, ISBN 97 890 571 8154 2 (2012)
De legende 1717, Vrijmetselarij, 300 jaar droom en daad? ISBN 97 890 441 3537 4 (2017)
Maarten Zweers
De maçonnieke reis naar inwijding
Arbeid en voeding voor hoofd én hart
Maarten Zweers (1948) heeft in Delft Weg- en Waterbouw gestudeerd. Tijdens zijn middelbare schooltijd is hij leerling van de componist Jan van Vlijmen geweest en is hij zanglessen gaan volgen. In zijn studententijd was hij lid van de opera-klas van het Utrechts Conservatorium en lid van het koor van de Nederlandse Opera. In diezelfde tijd is hij vrijmetselaar geworden.
Na slechts korte tijd als ingenieur gewerkt te hebben is hij, van 1978-1988, directeur van de Twentse Schouwburg in Enschede geweest.
De mystieke, esoterische gedachtewereld verpakt in symbolentaal in opera’s van o.a. Mozart en Wagner en toneelstukken van Shakespeare, ja zelfs in de abstractie van symfonieën van Mozart, Beethoven of Bruckner, is voor het publiek bijna geheel ontoegankelijk, terwijl juist deze werken ons het meeste over wereld en leven te vertellen hebben. Daarom is hij inleidende voordrachten gaan houden voorafgaande aan de uitvoeringen van dit soort werken, eerst alleen in zijn eigen theater, later ook in andere theaters. In 1988 besloot hij daar zijn beroep van te maken.
Gaandeweg ontdekte hij de enorme samenhang in de levensbeschouwelijke en psychologische thema’s van deze werken. De grote meesters putten allen uit dezelfde bron, die niet verwonderlijk nauw verwant is met die van de maçonnieke traditie. En bij al deze disciplines zijn orde, structuur en logica voorwaarden voor waarheid èn schoonheid. De logisch denkende ingenieur kruist voortdurend in zijn voordrachten het abstracte denken met de beleving van theater en muziek.
De laatste decennia houdt Maarten Zweers vooral levensbeschouwelijke voordrachten, die hij meestal illustreert, verduidelijkt en verlevendigt met muzikale fragmenten uit voornoemde werken.
Abstract van zijn voordracht
Maarten Zweers zal in zijn voordracht stil staan bij zijn overtuiging dat hoofd en hart alleen productief en verdiepend kunnen werken als zij met elkaar in voortdurende wisselwerking staan. Met tal van voorbeelden zal hij illustreren hoe ook in de maçonnieke ritus daardoor verdiepingsslagen gemaakt kunnen worden. Het betekent een compleet nieuwe invalshoek die niet alleen inspeelt op de sterk veranderende actualiteit maar ook grote perspectieven opent naar de toekomst. Net als in de grote dramatische kunstwerken van onze cultuur liggen er ook nog tal van onontgonnen elementen in de maçonnieke ritus verborgen die een overvloed aan voeding èn arbeid bieden voor hoofd èn hart. Alleen op die wijze benaderd zal de vrijmetselarij weer springlevend en visionair aan de wereld inspiratie kunnen gaan geven – een verplichting, die wij volgens en jegens de maçonnieke traditie hebben.
Literatuur
NB. Alle hier genoemde verhandelingen en analyses zijn door Maarten Zweers geschreven. Zij bieden wezenlijke inzichten in de essentie van de maçonnieke traditie en daarin tot verdieping kunnen leiden.
Het Paard van Troje, toen en nu – Een gedachtenontwikkeling over onze tijdgeest
Hermes Herboren – Een megasprong in onze kijk op wereld en leven
Orfeo’s nieuwe Lied – Over moraal en levensbeschouwing, levensopdrachten en mogelijkheden in de nieuwe tijd
Die Zauberflöte – Over een opera, die inwijdt in de opdracht van de cultuur van Europa – Een symbolische analyse
De Mythe der Mensheid - Wagners zeven Muziekdrama’s – Een symbolische en muzikale analyse
Shakespeare’s As you like it – The Tempest – Twee symbolisch-dramatische analyses
De maçonnieke traditie:
Deel I – de Blauwe Graden | Deel II De Schotse Ritus | Deel III –3 x 7 Instructies voor de drie Blauwe Graden
